Ελευθερία ή Θάνατος...

"Οι έννοιες θεσμός καταστολής, απόρριψη, αποκλεισμός, περιθωριοποίηση, δεν είναι οι κατάλληλες για να περιγράψει κανείς, στο ίδιο το κέντρο της πόλης των φυλακών, τον τρόπο που διαμορφώνονται οι δολερές απαλύνσεις, οι ανομολόγητες κακοβουλίες, οι μικροπονηριές, οι προμελετημένες μέθοδοι, οι διάφορες τεχνικές, οι "επιστήμες" τέλος που επιτρέπουν την "κατασκευή" του πειθαρχικού ατόμου. Μέσα στην κεντρική και ομοκεντρωμένη αυτή ανθρωπότητα, αποτέλεσμα και όργανο περίπλοκων σχέσεων εξουσίας, τα καθυποταγμένα από πολλαπλά συστήματα "κάθειρξης" σώματα και δυνάμεις, αντικείμενα λόγων που και αυτοί είναι στοιχεία αυτής της στρατηγικής, αντιλαλεί καθαρά το μπουμπουνητό της μάχης".{1}

Ας ακούσουμε - με καθυστέρηση, έστω - αυτό το μπουμπουνητό μίας μάχης, την οποία κράτησαν στο περιθώριο τόσο της ενημέρωσης όσο και της σκέψης, τόσο τα καθεστωτικά Μ.Μ.Ε. όσο και ο κατεστημένος τρόπος σκέψης όλων μας... Ας ακούσουμε τη φωνή μίας γυναίκας που δεν βρίσκεται κοντά μας, καθώς πριν από μία εβδομάδα "βρέθηκε νεκρή" κατά τη μεταφορά της στις φυλακές της Κρήτης. Αυτή η φωνή φιμώθηκε, το ίδιο το γεγονός της φίμωσης καλύφθηκε, η μάχη όμως δεν μπορεί να λήξει, διότι διεξάγεται κάθε στιγμή εντός του κοινωνικού πεδίου είτε μας αρέσει είτε όχι, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι...

Καταγγελία προς τον συνήγορο του πολίτη

της κρατούμενης Γκουλιώνη Αικατερίνης

Ελεώνας Θηβών (20-02-09),

Είμαι 41 ετών σήμερα, εξαρτημένη από την ηρωίνη από τα 17 μου. Τόσα χρόνια αρρώστια και εξάρτηση από μία ουσία που αν δεν την είχα δε θα μπορούσα να είμαι όρθια για να δύναμαι να εργαστών, για να μπορέσω να ζήσω.

Τον χειρότερο εφιάλτη, όμως, που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν αυτονόητο συνεπακόλουθο της εξάρτησης, δεν είχα ποτέ φανταστεί ότι θα τον ζήσω έτσι όπως τον ζω και όπως καθημερινώς απειλούμαι ότι μπορεί ανά πάσα στιγμή να υποστώ.

Αυτό το «αυτονόητο συνεπακόλουθο της εξάρτησης», λοιπόν, είναι η φυλάκιση η οποία, ουσιαστικά σημαίνει την αιχμαλωσία και την ομηρία μου από τους δεσμοφύλακες που ελέγχουν κι επεμβαίνουν ακόμη και στα γεννητικά μου όργανα και στ' απόκρυφα σημεία του σώματός μου.

Όποτε μπαίνω στην φυλακή είτε γιατί εισάγομαι πρώτη φορά είτε γιατί επιστρέφω από δικαστήριο είτε γιατί πήγα νοσοκομείο δέχομαι την εξής επίθεση, η οποία ονομάζεται «έρευνα»:

Η δεσμοφύλακας με υποχρεώνει να βγάλω όλα μου τα ρούχα, με βάζει να σκύψω, ν' ανοίξω τους γλουτούς, να βήξω και παρατηρεί τον πρωκτό μου. Πολλές φορές βρίσκει ευκαιρία να παρατηρήσει γυμνό σώμα και με κοιτάει καλά καλά, μου φέρεται προσβλητικά, ειρωνικά, θρασύτατα, σα να' μαι το τελευταίο σκουπίδι.

Μετά μου δίνουν άλλα ρούχα, από την αποθήκη τους, παράτερα και εξευτελιστικά, μου παίρνουν το σουτιέν γιατί, λέει, «απαγορεύεται» να το φοράω στην απομόνωση γιατί λέει, δήθεν μπορεί να.αυτοκτονήσω μ' αυτό, μου δίνουν παπούτσια μεγαλύτερο μέγεθος απ' το δικό μου και περπατάω σαν παλιάτσος και με οδηγούν στο φαρμακείο. Εκεί, με βάζουν να καθίσω σε γυναικολογική καρέκλα και η δεσμοφύλακας βάζει το δάχτυλό της στο αιδοίο μου μέσα στον κόλπο. Στην συνέχεια υποχρεούμαι να ουρήσω μπροστά στην δεσμοφύλακα για να κάνουν το ναρκωτέστ.

Μια φορά, στο χαρτί που ήταν τοποθετημένο στην γυναικολογική καρέκλα όπου μ' έβαλαν να κάτσω είδα μία τρίχα από προηγούμενη ερευνηθείσα. Η αποστείρωση στα εργαλεία τους είναι κάτι που ενίοτε θυμούνται. Σε άλλες βάζουν διαστολείς και σκουριασμένους, πολλές φορές, τους βάζουν το δάχτυλό τους και συγχρόνως πιέζουν προς τον ορθό ή και από επάνω στη βουβωνική χώρα σε σημείο που η κρατούμενη να πονάει. Τα ειρωνικά σχόλια και τα σόκιν «αστειάκια» των δεσμοφυλάκων δεν λείπουν από το «ρεπερτόριό» τους.

Προσφάτως που αρνήθηκα την κολπική έρευνα και από τον γυναικολόγο, διότι ανεξαρτήτου μορφώσεως, ειδικεύσεως και μορφωτικού επιπέδου το να σου χώνει ο καθείς τα δάχτυλά του είναι τουλάχιστον «απρεπές», θα έλεγα, και ζητούσα υπερηχογράφημα, με απείλησαν ότι θα με δέσουν όλη νύχτα με τη χειροπέδα στο κάγκελο και αυτή την απειλή συγκεκριμένα την ξεστόμισε η δεσμοφύλακας που τελεί χρέη.νοσοκόμας στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών (Κ.Κ.Γ.Ε.Θ.) Γκαβάνα Στέλα παρουσία της υπαρχιφύλακα Σαμπάνη Σωτηρίας, μου είπε πως αφού είμαι κρατούμενη πρέπει να δεχτώ την κολπική κι αυτή που δεν είναι, είναι «άλλο πράμα». Εν ολίγοις αυτό που μου είπαν και λένε είναι ότι αφού είμαι κρατούμενη πρέπει να μου κάνουν ότι θέλουν και να μην αντιδράω.

Με οδήγησαν στην υποδιευθύντρια Καφρίτσα Αγλαϊα, η οποία μου είπε πως αφού αρνούμαι την κολπική έρευνα ότι βρεθεί από ναρκωτικά στην φυλακή θα το χρεώσει σ' εμένα και πως θα με κρατήσει πολλές ημέρες στην απομόνωση. Όταν της ζήτησα να μου κάνει υπερηχογράφημα διότι δεν αντέχω άλλο αυτόν τον βιασμό της κολπικής μου είπε πως δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Της απάντησα ότι δεν είμαι υποχρεωμένη να πληρώνω εγώ τη δική τους ανεπάρκεια και με οδήγησαν στην απομόνωση όπου ούτως ή άλλως θα με οδηγούσαν, κάνοντας κολπική ή μη.

Στην απομόνωση με έκλεισαν σ' εάν κελί όπου έπρεπε να χτυπάω το κουδούνι για να' ρθει η δεσμοφύλακας να μου ανοίξει να πάω στην μία τουαλέτα που είναι κοινή για όλες τις κρατούμενες στον χώρο αυτόν και παρακολουθούμενη από κάμερα.

Την ώρα της αφόδευσης σε παρακολουθεί η δεσμοφύλακας από την κάμερα κι όταν δει τα περιττώματά σου τότε της ζητάς την άδεια να τραβήξεις καζανάκι.

Εκτός του ότι είμαι αναγκασμένη να κάνω την ανάγκη μου μπροστά σε δεσμοφύλακα είμαι υποχρεωμένη να κάνω 8 αφοδεύσεις για να με βγάλουν από την απομόνωση αλλά κι αυτό, πάλι, εξαρτάται από τις διαθέσεις τους.

Οι περισσότερες κρατούμενες αναγκάζονται να παίρνουν καθαρτικό για να επιτύχουν αυτές τις κενώσεις και αρκετές φορές είτε δεν έρχεται η δεσμοφύλακας να τους ανοίξει την πόρτα είτε είναι άλλη κρατούμενη στην τουαλέτα και στην κυριολεξία ενεργούνται επάνω τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιες δεσμοφύλακες τις εξευτελίζουν γιατί ενεργήθηκαν επάνω τους ή τους λένε απειλητικά ότι «εδώ είναι Θήβα και το κουδούνι για να πας τουαλέτα θα το χτυπάς όταν έχεις μεγάλη ανάγκη», την οποιά «μεγάλη ανάγκη» την κρίνει η δεσμοφύλακας ή της λένε με δυσφορία «πάλι τουαλέτα θέλεις;» και άλαλ τέτοια με ανείπωτη απανθρωπιά και σαδισμό.

Μου έχει συμβεί να μη μου ανοίγει η δεσμοφύλακας την πόρτα του κελιού για να πάω στην τουαλέτα και ανγκαζόμουν να ουρώ σε πλαστικό μπουκάλι νερού και αργότερα να έχω πρόβλημα με το έντερό μου από την συγκράτηση των κοπράνων. Στο τέλος, έφτασα στο σημείο να κλωτσάω την πόρτα του κελιού για να μου ανοίξει, να μου φέρεται προκλητικά και υποτιμητικά και επειδή την αποκάλεσα «κότα» έγραψε μία ψευδή αναφορά (η κα Δανιηλίδου Χαρίκλεια ει΄ναι η εν λόγω δεσμοφύλακας) σε συνεργασία με τον αρχιφύλακα Γαλάνη Ιωάννη που ήταν υπηρεσία εκείνη την ημέρα και σε αυτόν αναφερόταν η κα Δανιηλίδου, με πέρασα πειθαρχικό κι ο υποτελής σε αυτούς, εισαγγελέας Πρασσάς Γεώργιος με τιμώρησε με πειθαρχική ποινή εγκλεισμού σε κελί της απομόνωσης για πέντε μέρες με, επιπροσθέτως παράνομη, στέρηση καφέ, τσιγάρου και τηλεφώνου.

Πειθαρχικό το οποίο παραγράφεται σε δυο χρόνια πράγμα που σημαίνει πως εκτός του μαρτυρίου που υπέστην δεν θα αποφυλακισθώ με υφ' όρων απόλυση, δεν θα πάρω άδεια και οι άρρωστοι γονείς μου και η 21χρονη κόρη μου θα περιμένουν πολύ για να με δουν και να τους στηρίξω.

Όλα αυτά συνέβησαν στη γυναικεία φυλακή Κορυδαλλού, αλλά αυτοί οι κύριοι υπηρετούν σήμερα στη Θήβα όπως και ο αρχιφυλακεύων Κοράκης Παναγιώτης, ο οποίος στην εδώ απομόνωση της Θήβας μου είπε πως παρ' όλες τις 8 κενώσεις κλπ δικαιούται «βάσει του εσωτερικού κανονισμού» να με κρατήσει έξι ημέρες στην απομόνωση. Ο εσωτερικός κανονισμός δεν γράφει κάτι τέτοιο, αντίθετα λέει πως η τριήμερη κράτηση στην απομόνωση γίνεται μ' εντολή εισαγγελέα και παρατείνεται εφόσον έχουν βρεθεί απαγορευμένες ουσίες στο σώμα του κρατούμενου και δεν μπορούν να αφαιρεθούν.

Μπάνιο δεν μπορείς να κάνεις στην απομόνωση -ειδικό χώρο κράτησης τον ονομάζουν λες και αλλάζοντας όνομα σε κάτι παύει και η φρίκη- γιατί όταν τύχει να έχει ζεστό νερό δεν είναι εκεί η δεσμοφύλακας και όταν είναι εκεί μπορεί να σε βγάλει από το κελί για να κάνεις μπάνιο, το νερό να είναι κρύο και να επιμένει πως είναι ζεστό βγάζοντάς σε τρελή.

Όταν και αν κάνεις μπάνιο σε παρατηρεί. Έτσι, μένουμε χωρίς μπάνιο για 7 μέρες και άνω. Καφέ, νερό υποχρεούσαι να παραγγείλεις μόνο από το καφενείο της φυλακής το οποίο λειτουργεί για τους δεσμοφύλακες και δουλεύουν σε αυτό κρατούμενες. Την τελευταία φορά που κρατήθηκα στην απομόνωση πλήρωσα 20 ευρώ στο καφενείο. Με αυτά τα χρήματα μπορούσα να περάσω περίπου είκοσι μέρες αγοράζοντας καφέ, ζάχαρη κλπ ενώ τα πλήρωσα μέσα σε πέντε μέρες. Αλλά εδώ η διαχείριση των χρημάτων μας εξαρτάται από τις ορέξεις της υπηρεσίας του Κ.Κ.Γ.Ε.Θ.

Όταν λοιπόν, αποφασίσουν οι ασύδοτοι βασανιστές μας να μας βγάλουν από την απομόνωση πρέπει να περάσουμε το ίδιο μαρτύριο της σωματικής έρευνας και της κολπικής εισβολής. Αυτό το ίδιο μαρτύριοι της έρευνας μπορεί ανά πάσα στιγμή να μου το κάνουν και στο θάλαμο, όπου μένω, όταν υπάρχει υπόνοια για ύπαρξη απαγορευμένων ουσιών. Μπαίνουν μέσα στο θάλαμο, μας ξυπνάνε, μας κάνουν σωματική και κολπική έρευνα, μας βγάζουν έξω από τον θάλαμο και ανακατεύουν όλα μας τα πράγματα πετώντας τα κάτω. Μετά χάνουμε πράγματα μας γιατί τα πετάνε ή τα παίρνουν και πρέπει να τακτοποιήσουμε ολόκληρο το θάλαμο για να μπορέσουμε να κοιμηθούμε.

Κάποτε ήμουν άνθρωπος με όνειρα, με όρεξη για μάθηση, με κερδοφόρα επιχείρηση, με όρεξη για δημιουργία.

Σήμερα, όλος αυτός ο πόνος, η κακοποίηση, ο βιασμό του σώματος και της ψυχής που έχω υποστεί με κάνουν να ονειρεύομαι πως τους σκοτώνω όλους αυτούς που πληρώνονται για να βασανίζουν αδύναμους ανθρώπους.

Σφίγγοντας τα δόντια σιγοψιθυρίζω «και για το πείσμα σας, γουρούνια, θα αντέχω» ελπίζοντας να έρθει κάποια μέρα που θα σταμτήσουν να απλώνουν τα βρώμικα, διεστραμμένα χέρια τοςυ επάνω σε αδύναμους ανθρώπους. Το ξέρω πως ο κόσμος δεν αλλάζει, ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΖΕΤΑΙ, όμως, φτάνει να μην αδιαφορούμε.

Ποτέ δεν πρόκειται να ξεπεράσω τα όσα υπέστην και υπόκειμαι μεσα στη φυλακή.

Γκουλιώνη Κατερίνα

Σήμερα, λοιπόν, ανήμερα της επετείου της εθνικής επανάστασης δίνουμε την ευκαιρία σε αυτή τη φωνή να ακουστεί. Ελπίζουμε ότι δεν θα ακουστεί ως παράπονο, αλλά ως πυροβολισμός απέναντι στη νωθρότητα μίας κοινωνίας που βαυκαλίζεται να εορτάζει επετειακά συμβάντα, αντί να δημιουργεί η ίδια τα δικά της...

Πώς το λέγανε τότε παλιά, εκείνοι οι "κλέφτες" και οι "αρματωλοί"; "Ελευθερία ή Θάνατος"; Έτσι δεν είναι Κατερίνα;

{1}. Foucault M., Επιτήρηση και Τιμωρία, Η Γέννηση της Φυλακής, μτφρ. Κ. Χατζηδήμου, Ι. Ράλλη, (Ράππα, 1989), σ. 409.

Η Σκόνη του Χρόνου...(3)

Θέσαμε το ερώτημα: η κατάληξη της εγελιανής διαλεκτικής είναι ο ολοκληρωτισμός; Επομένως, θέσαμε το ερώτημα: η Επιθυμία για το μέλλον, η ουτοπική διάθεση για το Άλλο, η σφοδρότητα του ονείρου της συμφιλίωσης, της ενότητας των αντιθέτων και της άρσης της αντίφασης, οδηγεί στον ολοκληρωτισμό του στρατοπέδου; Ωστόσο, αναρωτιέται κανείς αν μπορεί να υπάρχει χρόνος - που να αφήνει πίσω τα σημάδια του, τη σκόνη του - δίχως να υπάρχει πλέον η Επιθυμία για το Άλλο, η ουτοπία; Είναι τυχαίο, εντούτοις, ότι οι εγελιανοί κάθε κατεύθυνσης (αριστεροί και δεξιοί, μαρξιστές και νεοφιλελεύθεροι) ορμώμενοι από αυτή την Επιθυμία για το Άλλο καταλήγουν στο να το καταργήσουν στη σφαίρα του Ιδίου κηρύσσοντας τη δική τους εκδοχή αυτού του τέλους; Είναι τυχαίο το ότι σπεύδουν να κάνουν λόγο για το τέλος της Ιστορίας, για την εσχατολογική κατάληξη της περιπέτειας της Επιθυμίας; Είναι τυχαίο ότι ο Αγγελόπουλος τοποθετεί την ιστορία του στο Βερολίνο - μία πόλη με το σώμα της σημαδεμένο από την σύγκρουση και την αντίφαση, μία πόλη που για δεκαετίες τη χώριζε ένα Τείχος - λίγο πριν το millenium, τότε που οι εσχατολογικές ελπίδες και οι μεσσιανικοί οραματισμοί κορυφώθηκαν σε βαθμό παροξυσμού; Ερωτήματα που δείχνουν την τραγική αντίφαση της εγελιανής αντίληψης της ιστορίας, η οποία εκκινεί από την Επιθυμία για το Άλλο - δηλαδή από την Ιστορία - και καταλήγει στο Τέλος της Ιστορίας, δηλαδή στο τέλος του χρόνου... Δεν είναι τραγικό να εκκινεί κανείς από την επιθυμία για το Άλλο και να καταλήγει στο Ίδιο; Δεν είναι τραγικό να μένει κανείς στο τέλος μόνος με σπασμένες τις προβολές των ονείρων σου για το μέλλον; Όταν θρυμματίζεται η οθόνη, όταν δεν μπορείς πλέον να δεις μέσα από αυτή, τότε μένεις μόνος...


Και τότε; Αυτό είναι το πέρασμα του ανθρώπου, αυτή είναι η ιστορία του; Ένα πέρασμα από την επιθυμία για το Άλλο στην κατάληξη του εαυτού, μία ιστορία του Ιδίου; Η αντίφαση δεν λύνεται; Η σύγκρουση δεν καταργείται; Ο εμφύλιος δεν τελειώνει; Ο σοσιαλισμός δεν αποκτά ανθρώπινο πρόσωπο; Ο καπιταλισμός με την μανία του για την ασφάλεια του ατόμου και την προστασία της κοινωνίας (θυμηθείτε την σκηνή όπου παρακολουθούμε το "ηλεκτρονικό γδύσιμο" των επιβατών με τα μηχανήματα του ελέγχου στο αεροδρόμιο - το αεροπλάνο το κατ' εξοχήν επιβατικό μέσο που εκπληρώνει τη φαντασίωση του ανθρώπου για ελευθερία, για πτήση προς τον ουρανό, για υπέρβαση της φύσης του καταλήγει εντός του καπιταλισμού να οδηγεί στον εξευτελισμό του ανθρωπίνου σώματος) δεν πραγματώνει την προσωπική ελευθερία πάνω από τις ιστορικές και κοινωνικές συγκυρίες και συγκρούσεις;
Μήπως, τότε, η λύση του δράματος βρίσκεται εκτός ιστορίας, μήπως η λύση βρίσκεται στο προσωπικό επίπεδο, στον έρωτα; Ο έρωτας δεν είναι η κατ' εξοχήν επιθυμία για το Άλλο;




Ο Αγγελόπουλος απαντά σαφώς αρνητικά. Ας θυμηθούμε πως εισβάλλει η Ιστορία με τη μορφή των μυστικών αστυνομικών τη στιγμή που ο Σπύρος και η Ελένη κάνουν έρωτα μέσα στο τραμ...Κατά τη γνώμη μας, όμως, θα ήταν λάθος να μείνουμε σε μία "χυδαία" και "φθηνά" υπαρξιστική απάντηση, η οποία απλώς τοποθετεί την τραγικότητα του ανθρώπου στην εισβολή της Ιστορίας στην προσωπική ζωή του...Η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης δεν έγκειται στο ότι υπάρχουν κοινωνικοί καθορισμοί, αλλά έγκειται στο ότι επιθυμεί και αγωνίζεται να τους αλλάξει, στο ότι παρά το μάταιο του αιτήματός του και της Επιθυμίας του αγωνίζεται για το Άλλο. Αν και καταλήγει να επιβεβαιώνει το Ίδιο, συνεχίζεται να ζει και να αγωνίζεται...Θεωρεί ότι ο αγώνας και το αίτημα δικαιώνουν και αθωώνουν την Επιθυμία...Ίσως, όμως, ήρθε ο καιρός να μην επιθυμούμε πλέον την αθωότητα, αλλά να αθωώνουμε την Επιθυμία...Η αθωότητα δεν βρίσκεται κατ' ανάγκην στα μάτια ενός παιδιού (το μέλλον δεν είναι a priori αθώο, μόνο και μόνο επειδή δεν του δόθηκε η δυνατότητα να "αμαρτήσει", να διαψεύσει)...Αν ακολουθήσουμε έναν φιλόσοφο που επιτέθηκε στην εγελιανή διαλεκτική, επειδή ακριβώς δεν φοβόταν τη σύγκρουση, δεν φοβόταν την αντίφαση, τότε ίσως αντιληφθούμε και αισθανθούμε ότι η αθωότητα οφείλει να βρίσκεται όχι στο τέλος της Ιστορίας, αλλά σε κάθε της στιγμή...Η αθώωση, σύμφωνα με αυτό, δεν βρίσκεται σε μία τελεολογία, αλλά σε κάθε στιγμή της Ιστορίας...Ο Nietzsche - διότι περί αυτού πρόκειται - έβλεπε ότι το παρόν όφειλε να αθωώσει το παρελθόν, όφειλε να αθωώσει κάθε στιγμή της ιστορίας επιβεβαιώνοντας την "αιώνια επανάληψη του Ιδίου"... Μία επανάληψη η οποία οφείλει να δικαιώνει η ίδια τον εαυτό της ως ανατροφοδότηση - και άρα αθώωση - της Επιθυμίας και όχι ως δικαίωση - και άρα καθήκον - από μία υπερβατική αρχή... Σίγουρα, αυτό θα ήταν το μεγαλύτερο βάρος που θα μπορούσε να σηκώσει άνθρωπος...
" Το μεγαλύτερο βάρος. - Κι αν μια μέρα ή μια νύχτα γλιστρούσε ένας δαίμονας μέσα στην πιο μοναχική μοναξιά σου και σου έλεγε: ''Αυτή τη ζωή, όπως την έζησες και όπως τη ζεις μέχρι τώρα θα τη ξαναζήσεις άλλη μια φορά και αναρίθμητες ακόμη φορές - και δεν θα υπάρχει τίποτα καινούργιο σε αυτή, αλλά κάθε πόνος και κάθε χαρά και κάθε σκέψη και κάθε στεναγμός και κάθετι ανείπωτα μικρό ή μεγάλο της ζωής σου θα ξανάρθει σε σένα, όλα με την ίδια σειρά και διαδοχή - ακόμα και αυτή η αράχνη και αυτό το σεληνόφως ανάμεσα στα δένδρα, κι αυτή η στιγμή και εγώ ο ίδιος. Η αιώνια κλεψύδρα της ύπαρξης γυρίζει ακατάπαυστα πάνω κάτω και μαζί της και εσύ, κόκκε σκόνης!" - Δεν θα έπεφτες κατάχαμα, δεν θα έτριζες τα δόντια σου και δε θα καταριόσουν το δαίμονα που θα μιλούσε έτσι; Ή μήπως, θα ζούσες μία φοβερή στιγμή όπου θα του απαντούσες: "Είσαι θεός και δεν άκουσα τίποτα πιο θεϊκό!". Αν σε κυρίευε αυτή η σκέψη, θα σε μεταμόρφωνε εσένα, έτσι που είσαι και ίσως να σε έκανε σκόνη: το ερώτημα που τίθεται για όλα και το κάθετι: "Το θέλεις αυτό άλλη μια φορά και αναρίθμητες φορές ακόμη;" θα ήταν το μεγαλύτερο βάρος που θα βάραινε τις πράξεις σου! Ή, αντίθετα, πόσο καλός θα έπρεπε να γίνεις απέναντι στον εαυτό σου και απέναντι στη ζωή ώστε να μην ποθείς τίποτε περισσότερο από αυτή την έσχατη αιώνια επιβεβαίωση και επισφράγιση;" {1}.
Όχι η επιθυμία για αθωότητα, αλλά η αθώωση της επιθυμίας είναι το ριζικά διαφορετικό ζητούμενο, το ζητούμενο που επιβεβαιώνει το παρελθόν στο παρόν και όχι στο μέλλον...Το ζητούμενο που σέβεται τόσο τη σύγκρουση όσο και την επιθυμία, διότι σέβεται τη σύγκρουση των επιθυμιών και δεν επιζητεί τίποτε περισσότερο από αυτό...Δεν αποζητά να ακυρώσει τη σύγκρουση, διότι τότε θα ακύρωνε την επιθυμία...Γι' αυτό δεν επιζητά το Άλλο, αλλά αθωώνει το Ίδιο...Δεν επιζητά την επίλυση της σύγκρουσης μεταξύ των δύο φύλων, αλλά την αθώωσή της. Γνωρίζει ότι ο πλατωνισμός και το ιδεώδες του περί ενότητας, η οποία ενσαρκώνεται με τη μορφή του ανδρογύνου, πρέπει να ανατραπεί, να αντιστραφεί και να υπονομευθεί...
Το γνωρίζει διότι έχει μία διαφορετική αντίληψη για τον έρωτα: "Είχε κανείς αυτιά για τον ορισμό μου του έρωτα; Είναι ο μόνος αντάξιος ενός φιλοσόφου. Ο έρωτας - ως προς τα μέσα πόλεμος, ως προς το έρεισμα θανάσιμο μίσος των φύλων"{2}. Και έχει μία διαφορετική αντίληψη για τον έρωτα, διότι έχει μία διαφορετική αντίληψη για την αλήθεια: "Αν δεχτούμε την προϋπόθεση σύμφωνα με την οποία η αλήθεια είναι γυναίκα - τι; δεν είναι βάσιμη η υποψία ότι όλοι οι φιλόσοφοι, όταν ήταν δογματικοί, δεν καταλάβαιναν και πολύ τη γυναίκα; Ότι η φρικαλέα σοβαρότητά τους, η αδέξια φορτικότητά τους, με τις οποίες συνήθιζαν μέχρι τώρα να προσεγγίζουν την αλήθεια, ήταν ανίκανα και ακατάλληλα μέσα για να κερδίσουν ακόμη και ένα γύναιο; Σίγουρα, αυτή δεν άφησε να την κατακτήσουν - και σήμερα κάθε είδους δογματισμός στέκεται λυπημένος και αποθαρρυμένος. Αν συνεχίζει έστω να στέκεται!"{3}.
Μία αντίληψη τέτοιου είδους για την αλήθεια φέρνει τον φιλόσοφο προ των ευθυνών του...Η αλήθεια ως γυναίκα, λοιπόν...Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι η γυναίκα "δεν θέλει την αλήθεια: τι είναι η αλήθεια για μια γυναίκα! Από την πρώτη αρχή τίποτε δεν ήταν πιο ξένο, πιο απωθητικό, πιο εχθρικό για τη γυναίκα από την αλήθεια - η μεγάλη της τέχνη είναι το ψέμα, η μεγαλύτερη έγνοια της είναι το φαίνεσθαι και η ομορφιά. (...) Και δεν είναι αλήθεια ότι συνολικά η 'γυναίκα' περιφρονήθηκε μέχρι τώρα περισσότερο από τη γυναίκα - και καθόλου από εμάς;"{4}. Συνεπώς, η αλήθεια περιφρονήθηκε περισσότερο από την ίδια την αλήθεια, όπως οι γυναίκες περιφρονούνται περισσότερο από τις ίδιες τις γυναίκες...Είναι η βούληση για αλήθεια αυτή που φανερώνει το ψέμα και την πλάνη που κρύβεται πίσω από κάθε αλήθεια...Αυτό σημαίνει, μήπως, ότι ο φιλόσοφος πρέπει να παραιτηθεί από το κυνήγι της γυναίκας, από το κυνήγι της αλήθειας και άρα από τον έρωτα;
Ας θυμηθούμε τον Χειμωνά: "Ο θρίαμβός της στη σχέση της είναι παραπάνω από αρκετός, μια και η γυναίκα πάντα θριαμβεύει στη σχέση της με τον άντρα' ο μόνος τρόπος να θριαμβεύσει ο άντρας είναι να αρνηθεί να μπει σ' αυτήν".
Ήρθε, όμως, η στιγμή για να τεθεί το ερώτημα: αν αρνηθεί ο άντρας τη μοίρα του, τότε είναι άντρας; Αν αρνηθεί να μπει στη σχέση, αν αρνηθεί να κυνηγήσει τη γυναίκα, την αλήθεια, το όνειρο, το Άλλο, τότε δεν αρνείται την ιστορία, δεν αρνείται την επιθυμία με όλη την τραγικότητα της και πάνω από όλα και κατά συνέπεια δεν αρνείται να της δώσει την ευκαιρία για αθωότητα;

Μήπως, εν τέλει, αρνούμενοι την ιστορία και την αιώνια επανάληψή της, μήπως αρνούμενοι να ηττηθούμε από τον χρόνο στο τέλος χάνουμε τον χρόνο μας;



{1}.Nietzsche F., Η Χαρούμενη Γνώση, παρ. 341, μτφρ. Λ. Τρουλινού, (Εξάντας, 1996).
{2}.Nietzsche F., Ecce Homo, Γιατί γράφω τόσο καλά βιβλία, μτφρ. Ζ. Σαρίκας, (Νησίδες, 2000).
{3}. Nietzsche F., Πέρα από το Καλό και το Κακό, Πρόλογος, μτφρ. Ζ. Σαρίκας, (Νησίδες, 1999).
{4}.Αυτ., παρ. 232.

Η Σκόνη του Χρόνου...(2)

Όμως, τι από τα δύο, ποιος από τους δύο πόλους της κλεψύδρας, το παρελθόν ή το μέλλον, είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας, η δύναμη που συνθλίβει το παρόν; Το παρελθόν ή το μέλλον είναι η ατμομηχανή του χρόνου; Ο Hegel - και δι' αυτού ο Αγγελόπουλος - απαντά: το μέλλον. Σκεφτείτε την εικόνα με τον άγγελο, ο οποίος αγωνίζεται τεντώνοντας το δεξί του χέρι να αδράξει με τα ακροδάχτυλά του το τρίτο φτερό... Ο άγγελος πετά μακριά από το παρελθόν - ας θυμηθούμε εδώ τον πίνακα του Klee "Angelus Novus", όπως τον βλέπει ο Walter Benjamin στην 9η θέση για τη φιλοσοφία της Ιστορίας - και όντας στο παρόν επιχειρεί να αγγίξει το μέλλον... Αυτή η Επιθυμία για το μέλλον, για αυτό που δεν υπάρχει, για την ου-τοπία, αλλά το οποίο μας κινητοποιεί και μας κάνει να κινούμαστε και άρα να παράγουμε χρόνο, δηλαδή να κάνουμε ιστορία...Επιθυμία για το τρίτο φτερό, το οποίο, σύμφωνα με την εγελιανή διαλεκτική, είναι το στοιχείο εκείνο που αναιρεί - διότι συμφιλιώνει - κάθε αντίθεση.
Σκεφτείτε, επίσης τα πρώτα λόγια του πρωταγωνιστή, του σκηνοθέτη που βουτά στο παρελθόν, όχι για να μείνει σε αυτό, αλλά για να γνωρίσει το μέλλον, για να κατανοήσει το παιδί του: "Τίποτα δεν τελείωσε, τίποτα δεν τελειώνει". Για να μην τελειώσει κάτι, πρέπει να υπάρχει αυτή η επιθυμία για το τρίτο φτερό, αυτή η επιθυμία για το μέλλον...Που σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει αυτή η επιθυμία για την αναίρεση κάθε σύγκρουσης, για την ενότητα και συμφιλίωση των αντιθέτων...


Ο Hegel, βέβαια, υπάκουο και πιστό τέκνο του 19ου αιώνα, είναι αισιόδοξος γι' αυτή την πτήση του αγγέλου και πιστεύει ότι είναι εφικτό να αγγίξει το τρίτο φτερό. Ο Αγγελόπουλος, υπάκουο και πιστό τέκνο του 20ου αιώνα, είναι απαισιόδοξος για την αγγελική πτήση...Θυμηθείτε εκείνη την εκπληκτική σκηνή όπου οι πολιτικοί πρόσφυγες ανεβαίνουν σε αντιθετική διάταξη, ένας - ένας, εντελώς μόνοι, με σκυμμένο το κεφάλι και μαζεμένο το κορμί από το κρύο, τη σκάλα που οδηγεί ψηλά στο μέλλον: σε ένα στρατόπεδο(;).



Η κατάληξη της εγελιανής διαλεκτικής είναι ένα στρατόπεδο (;). Το κυνήγι της ουτοπίας είναι ο ολοκληρωτισμός;



Θα επανέλθουμε...

Η Σκόνη του Χρόνου...(1)

Κλέβουμε λίγο χρόνο, για να μιλήσουμε για την τελευταία ταινία του Θ. Αγγελόπουλου, η οποία φέρει τον τίτλο "Η Σκόνη του Χρόνου"... Θα μιλήσουμε όχι ως ειδικοί του σινεμά αλλά ως θεατές. Νομιμοποιούμαστε - αν κάτι τέτοιο θεωρείται ακόμη απαραίτητο από τους ληξίαρχους της κουλτούρας - μόνο και μόνο επειδή αντι(-)γράφουμε τον Valéry παραφράζοντάς τον: "Η έμπνευση βρίσκεται στον θεατή, όχι στον σκηνοθέτη".
Ευχαριστούμε, λοιπόν, τον Θ. Αγγελόπουλο όχι διότι εμπνεύστηκε κάτι που άξιζε να μας μεταδώσει, αλλά διότι δημιούργησε κάτι που μας ενέπνευσε. Συνεπώς, ό,τι γράψουμε για αυτήν την ταινία (κάτι που ισχύει και για κάθε είδους πνευματική δημιουργία) δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι προσπαθεί να αναπαράγει την πρόθεση του Αγγελόπουλου ούτε ότι αναπαριστά "το μήνυμα που θέλει να πει ο ποιητής". Αυτή την αδιέξοδη, προβληματική και στείρα ερμηνευτική μέθοδο ακολουθούσαν οι περισσότεροι και εν πολλοίς ακολουθείται ακόμη στην ελληνική εκπαίδευση με τραγικά αποτελέσματα...Άρα, το ερώτημα είναι όχι "τι ήθελε να πει ο Αγγελόπουλος με την ταινία του", αλλά "τι θέλουμε εμείς να πούμε για την ταινία του Αγγελόπουλου"...
Κατά τη γνώμη μας, πρωταγωνιστική μορφή της ταινίας δεν ήταν η Irene Jacob, αλλά ο G.W.F. Hegel. Απλώς, για καθαρά εμπορικούς - και όχι πρακτικούς, όπως θα πίστευε κανείς - λόγους, ο Αγγελόπουλος δεν έστρεψε τον φακό του στο πρόσωπο του γερμανού φιλοσόφου. Ένα πρόσωπο που, ομολογουμένως, έχει πολλά να ζηλέψει από εκείνο της Jacob...



Ο Hegel είναι η Jacob και ως διαλεκτική άρνηση ειναι ο Dafoe... Ο Hegel είναι ο σκηνοθέτης της ιστορίας, αυτός που ψάχνει να βρει τρόπους αναπαράστασης για το σενάριο που παίζεται. Για το σενάριο που παίζεται εντός του χρόνου, εντός της ιστορίας... Διότι ο Hegel είναι σαφής: "Ο Χρόνος είναι η ίδια η Έννοια" (die Zeit ist der Bergriff selbst) {1}. Ως γνωστό, η έννοια για τον γερμανό φιλόσοφο πραγματοποιείται εντός του ιστορικού πεδίου. Επομένως, η Ιστορία είναι η ίδια η έννοια, είναι η πορεία του Πνεύματος (Geist) προς την αυτοσυνειδησία του. Όπως διαβάζει και ο Kojève, "Ο χρόνος που ο Hegel έχει κατά νου είναι ο ανθρώπινος ή ιστορικός Χρόνος: είναι ο χρόνος της συνειδητής και εκούσιας δράσης η οποία πραγματοποιεί στο παρόν ένα Σχέδιο για το μέλλον, ένα Σχέδιο που διαμορφώνεται βάσει της γνώσης του παρελθόντος" {2}. Θα μπορούσαμε, ίσως, να φανταστούμε αυτή τη συμπλοκή παρελθόντος, παρόντος, μέλλοντος, αυτή τη σύζευξη των τριών "στιγμών" του χρόνου και της σκόνης που και δημιουργεί και αφήνει και φέρει με την παρακάτω μορφή...


Με τη μορφή, δηλαδή, μίας κλεψύδρας, όπου το παρόν είναι το λεπτότερο σημείο, καθώς συνθλίβεται μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος...


Ελπίζουμε να κερδίσουμε τη μάχη με τον χρόνο και να επανέλθουμε...

{1}. Hegel G.W.F., Η Φαινομενολογία του Πνεύματος, μτφρ. Δ. Τζωρτζόπουλου, (Δωδώνη, 1995), 801.
{2}. Kojève A., Introduction to the Reading of Hegel, tr. by J.H. Nichols, (Cornell University Press), p. 136.

Μετά λόγου γνώσεως...(3)

Giusepe Arcimboldo (1530-1593), Ο Βιβλιοθηκάριος, 1566. Επιστρέφουμε - μετά από την παρέκβαση στον ή πιο σωστά του Χειμωνά - στο θέμα της γνώσης στις σύγχρονες Δυτικές κοινωνίες. Πώς θα σας φαινόταν αν κάποιος ζωγράφος του 21ου αιώνα ήθελε να "παίξει" με το θέμα του ιταλού μανιεριστή και αντικαταστούσε τα βιβλία με οθόνες ηλεκτρονικού υπολογιστή; Θα ήταν αυτό τέχνη; Για να γίνουμε πιο προκλητικοί, πώς θα σας φαινόταν αν, αφού αντικαταστούσε τα βιβλία με οθόνες, διατηρούσε τον ίδιο τίτλο με αυτόν του Arcimboldo; Και πώς θα σας φαινόταν αν ο Βιβλιοθηκάριος του 21ου αιώνα διάβαζε λογοτεχνία όχι μονο σε οθόνη αλλά σε on line σύνδεση; Αν αντί για intertextuality (διακειμενικότητα) γινόταν λόγος για hypertextuality (υπερκειμενικότητα); Αν γινόταν λόγος για Net Art (τέχνη στο διαδίκτυο) Digital Modernism (ψηφιακό μοντερνισμό) και "ψηφιακή λογοτεχνία"; Τι συνεπαγωγές θα είχε αυτή η εξέλιξη όχι μόνο για την τέχνη - και πιο συγκεκριμένα για την λογοτεχνία - αλλά και για την δυτική κουλτούρα εν γένει;
Μία ματιά στη συνέντευξη της Jessica Pressman καθηγήτριας αγγλικής λογοτεχνίας στο Yale που δόθηκε στη Φωτεινή Μπάρκα (Ελευθεροτυπία, 20-2-2009) για το καλλιτεχνικό δίδυμο "Young-Hae Chang Heavy Industries" με αφορμή την έκθεση έργων τους ψηφιακής λογοτεχνίας στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (18-02-2008/01-03-2009) ίσως σας απαντήσει σε μερικά από τα παραπάνω ερωτήματα.

http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,id=43491620

Αν δεν είχατε την ευκαιρία να επισκεφθείτε τη συγκεκριμένη έκθεση, αν δεν σας ικανοποίησαν οι απαντήσεις της - ή, ακόμα καλύτερα, αν σας δημιούργησαν νέα ερωτήματα - τότε μάλλον είναι καλύτερο να δείτε τα έργα των καλλιτεχνών ιδίοις όμμασι...

http://www.yhchang.com/

Νομίζουμε ότι το παρόν post συνεχίζει με τον καλύτερο τρόπο τον προβληματισμό πάνω στο ζήτημα της γνώσης, όπως τέθηκε στα προηγούμενα posts (26-2, 22-2), καθώς μας υπενθυμίζει την πριν από 30 χρόνια διατυπωμένη διαπίστωση του Lyotard: "Είναι λογικό να σκεφτούμε ότι ο πολλαπλασιασμός των συσκευών πληροφορικής επηρεάζει και θα επηρεάσει την κυκλοφορία των γνώσεων όσο την επηρεάζει η ανάπτυξη των μέσων κυκλοφορίας των ανθρώπων αρχικά (μεταφορές) και συνακόλουθα των ήχων και των εικόνων (media). Μέσα σ' αυτόν το μετασχηματισμό η φύση της γνώσης δεν παραμένει άθιχτη. Δεν μπορεί να περάσει στους νέους διαύλους και να καταστεί αποτελεσματική, παρά μόνο αν η γνώση μπορεί να μεταφραστεί σε ποσότητες πληροφόρησης". {1}


Θα επανέλθουμε...


{1} Lyotard J-F., Η Μεταμοντέρνα Κατάσταση, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, (Γνώση, 1993) σσ. 31-2.