Κλέβουμε λίγο χρόνο, για να μιλήσουμε για την τελευταία ταινία του Θ. Αγγελόπουλου, η οποία φέρει τον τίτλο "Η Σκόνη του Χρόνου"... Θα μιλήσουμε όχι ως ειδικοί του σινεμά αλλά ως θεατές. Νομιμοποιούμαστε - αν κάτι τέτοιο θεωρείται ακόμη απαραίτητο από τους ληξίαρχους της κουλτούρας - μόνο και μόνο επειδή αντι(-)γράφουμε τον Valéry παραφράζοντάς τον: "Η έμπνευση βρίσκεται στον θεατή, όχι στον σκηνοθέτη".
Ευχαριστούμε, λοιπόν, τον Θ. Αγγελόπουλο όχι διότι εμπνεύστηκε κάτι που άξιζε να μας μεταδώσει, αλλά διότι δημιούργησε κάτι που μας ενέπνευσε. Συνεπώς, ό,τι γράψουμε για αυτήν την ταινία (κάτι που ισχύει και για κάθε είδους πνευματική δημιουργία) δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι προσπαθεί να αναπαράγει την πρόθεση του Αγγελόπουλου ούτε ότι αναπαριστά "το μήνυμα που θέλει να πει ο ποιητής". Αυτή την αδιέξοδη, προβληματική και στείρα ερμηνευτική μέθοδο ακολουθούσαν οι περισσότεροι και εν πολλοίς ακολουθείται ακόμη στην ελληνική εκπαίδευση με τραγικά αποτελέσματα...Άρα, το ερώτημα είναι όχι "τι ήθελε να πει ο Αγγελόπουλος με την ταινία του", αλλά "τι θέλουμε εμείς να πούμε για την ταινία του Αγγελόπουλου"...
Κατά τη γνώμη μας, πρωταγωνιστική μορφή της ταινίας δεν ήταν η Irene Jacob, αλλά ο G.W.F. Hegel. Απλώς, για καθαρά εμπορικούς - και όχι πρακτικούς, όπως θα πίστευε κανείς - λόγους, ο Αγγελόπουλος δεν έστρεψε τον φακό του στο πρόσωπο του γερμανού φιλοσόφου. Ένα πρόσωπο που, ομολογουμένως, έχει πολλά να ζηλέψει από εκείνο της Jacob...
Ο Hegel είναι η Jacob και ως διαλεκτική άρνηση ειναι ο Dafoe... Ο Hegel είναι ο σκηνοθέτης της ιστορίας, αυτός που ψάχνει να βρει τρόπους αναπαράστασης για το σενάριο που παίζεται. Για το σενάριο που παίζεται εντός του χρόνου, εντός της ιστορίας... Διότι ο Hegel είναι σαφής: "Ο Χρόνος είναι η ίδια η Έννοια" (die Zeit ist der Bergriff selbst) {1}. Ως γνωστό, η έννοια για τον γερμανό φιλόσοφο πραγματοποιείται εντός του ιστορικού πεδίου. Επομένως, η Ιστορία είναι η ίδια η έννοια, είναι η πορεία του Πνεύματος (Geist) προς την αυτοσυνειδησία του. Όπως διαβάζει και ο Kojève, "Ο χρόνος που ο Hegel έχει κατά νου είναι ο ανθρώπινος ή ιστορικός Χρόνος: είναι ο χρόνος της συνειδητής και εκούσιας δράσης η οποία πραγματοποιεί στο παρόν ένα Σχέδιο για το μέλλον, ένα Σχέδιο που διαμορφώνεται βάσει της γνώσης του παρελθόντος" {2}. Θα μπορούσαμε, ίσως, να φανταστούμε αυτή τη συμπλοκή παρελθόντος, παρόντος, μέλλοντος, αυτή τη σύζευξη των τριών "στιγμών" του χρόνου και της σκόνης που και δημιουργεί και αφήνει και φέρει με την παρακάτω μορφή...
Με τη μορφή, δηλαδή, μίας κλεψύδρας, όπου το παρόν είναι το λεπτότερο σημείο, καθώς συνθλίβεται μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος...
Ελπίζουμε να κερδίσουμε τη μάχη με τον χρόνο και να επανέλθουμε...
{1}. Hegel G.W.F., Η Φαινομενολογία του Πνεύματος, μτφρ. Δ. Τζωρτζόπουλου, (Δωδώνη, 1995), 801.
{2}. Kojève A., Introduction to the Reading of Hegel, tr. by J.H. Nichols, (Cornell University Press), p. 136.
Ευχαριστούμε, λοιπόν, τον Θ. Αγγελόπουλο όχι διότι εμπνεύστηκε κάτι που άξιζε να μας μεταδώσει, αλλά διότι δημιούργησε κάτι που μας ενέπνευσε. Συνεπώς, ό,τι γράψουμε για αυτήν την ταινία (κάτι που ισχύει και για κάθε είδους πνευματική δημιουργία) δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι προσπαθεί να αναπαράγει την πρόθεση του Αγγελόπουλου ούτε ότι αναπαριστά "το μήνυμα που θέλει να πει ο ποιητής". Αυτή την αδιέξοδη, προβληματική και στείρα ερμηνευτική μέθοδο ακολουθούσαν οι περισσότεροι και εν πολλοίς ακολουθείται ακόμη στην ελληνική εκπαίδευση με τραγικά αποτελέσματα...Άρα, το ερώτημα είναι όχι "τι ήθελε να πει ο Αγγελόπουλος με την ταινία του", αλλά "τι θέλουμε εμείς να πούμε για την ταινία του Αγγελόπουλου"...
Κατά τη γνώμη μας, πρωταγωνιστική μορφή της ταινίας δεν ήταν η Irene Jacob, αλλά ο G.W.F. Hegel. Απλώς, για καθαρά εμπορικούς - και όχι πρακτικούς, όπως θα πίστευε κανείς - λόγους, ο Αγγελόπουλος δεν έστρεψε τον φακό του στο πρόσωπο του γερμανού φιλοσόφου. Ένα πρόσωπο που, ομολογουμένως, έχει πολλά να ζηλέψει από εκείνο της Jacob...
Ο Hegel είναι η Jacob και ως διαλεκτική άρνηση ειναι ο Dafoe... Ο Hegel είναι ο σκηνοθέτης της ιστορίας, αυτός που ψάχνει να βρει τρόπους αναπαράστασης για το σενάριο που παίζεται. Για το σενάριο που παίζεται εντός του χρόνου, εντός της ιστορίας... Διότι ο Hegel είναι σαφής: "Ο Χρόνος είναι η ίδια η Έννοια" (die Zeit ist der Bergriff selbst) {1}. Ως γνωστό, η έννοια για τον γερμανό φιλόσοφο πραγματοποιείται εντός του ιστορικού πεδίου. Επομένως, η Ιστορία είναι η ίδια η έννοια, είναι η πορεία του Πνεύματος (Geist) προς την αυτοσυνειδησία του. Όπως διαβάζει και ο Kojève, "Ο χρόνος που ο Hegel έχει κατά νου είναι ο ανθρώπινος ή ιστορικός Χρόνος: είναι ο χρόνος της συνειδητής και εκούσιας δράσης η οποία πραγματοποιεί στο παρόν ένα Σχέδιο για το μέλλον, ένα Σχέδιο που διαμορφώνεται βάσει της γνώσης του παρελθόντος" {2}. Θα μπορούσαμε, ίσως, να φανταστούμε αυτή τη συμπλοκή παρελθόντος, παρόντος, μέλλοντος, αυτή τη σύζευξη των τριών "στιγμών" του χρόνου και της σκόνης που και δημιουργεί και αφήνει και φέρει με την παρακάτω μορφή...
Με τη μορφή, δηλαδή, μίας κλεψύδρας, όπου το παρόν είναι το λεπτότερο σημείο, καθώς συνθλίβεται μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος...
Ελπίζουμε να κερδίσουμε τη μάχη με τον χρόνο και να επανέλθουμε...
{1}. Hegel G.W.F., Η Φαινομενολογία του Πνεύματος, μτφρ. Δ. Τζωρτζόπουλου, (Δωδώνη, 1995), 801.
{2}. Kojève A., Introduction to the Reading of Hegel, tr. by J.H. Nichols, (Cornell University Press), p. 136.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου